بنای مقبره شیخ لقمان سرخسی، از عرفای قرن چهارم هجری قمری و معاصر با ابوسعید ابوالخیر و شیخ ابوالفضل سرخسی، از ابنیه باشكوه و مهم تاریخی است كه در سه كیلومتری سرخس واقع شده است. این بنا شامل گنبدی آجری با ایوانی بلند و تزئیناتی از آجركاری و گچ‌بری می‌باشد.

قسمتی از بنای اصلی را به دوران سلجوقیان نسبت می‌دهند و بقیه آن به قرن هشتم هجری قمری تعلق دارد. بنای كنونی مقبره شیخ لقمان دارای گنبد دو پوشه آجری كوتاه است . نوار كمربند مانندی، قسمت مدور گنبد را از ساقه و دیواره آن كه بر روی قاعده كثیرالاضلاعی قرار گرفته است ،‌ جدا می‌كند. در بدنه هر ضلع آن روزنه‌ای برای روشنایی درون گنبد تعبیه شده است.

پایه اصلی بنا كه گنبد سنگین و مجموعه ساختانی آن را نگاهداری می‌كند ، بنای آجری زیبایی است كه شامل نمونه‌های گوناگونی از تزئینات آجری است . درون طاق‌ نماها ، مزین به نقوش هندسی لوزی شكل (برجسته و گود) می‌باشد. این قبیل ریزه‌كاری‌های ظریف به منزله روكش زیبایی است كه بر روی نمای اصلی و آجری ساختمان نصب شده است.

در سر در بنا ، نمونه‌ای از گچ بری عالی باقی مانده است. در داخل بنا كتیبه‌ای به خط نسخ گچ‌بری شده است كه تاریخ 757 هجری قمری را نشان می‌دهد. تزئینات داخلی آن مانند گنبد هارونیه توس است. این بنا را كه تزئینات گچ بری و آجركاری ممتاز دارد ، می‌توان در ردیف بناهای مهم تاریخی و هنری ایران محسوب كرد. این بنا؛ باشماره 165در شمار آثارتاریخی با ارزش ایران به ثبت رسیده است.